χαρακτική

Με την ονομασία αυτή χαρακτηρίζεται το σύνολο των γραφικών μεθόδων που περιλαμβάνουν την αποτύπωση ενός σχεδίου επάνω σε μόνιμη μήτρα και από εκεί τη μεταφορά του σε χαρτί ή άλλο υλικό. Η αποτύπωση του σχεδίου στη μήτρα γίνεται με την τεχνική της χάραξης με το χέρι αυλάκων διαφόρου πλάτους και βάθους, που κατόπιν γεμίζονται με παχύρρευστο μελάνι. Η μεταφορά του σχεδίου από τη μήτρα σε χαρτί ή σε άλλο υλικό γίνεται με πίεση σε πρέσα ή με άλλο κατάλληλο μέσο. Οι μήτρες αποτελούνται από διάφορα υλικά, όπως πέτρα, ξύλο, λινόλεουμ, κυτταρίνη ή συνθετικές ύλες· η χ. όμως γίνεται κυρίως επάνω σε μετάλλινες πλάκες από τσίγκο, ατσάλι, και, συνηθέστερα, σε χαλκό, από όπου και η ονομασία χαλκογραφία. Οι κύριες χαλκογραφικές μέθοδοι υποδιαιρούνται σε 2 ομάδες. Στην πρώτη ομάδα ανήκει η ακουατίντα, η ακουαφόρτε (οξειδογραφία) και η τεχνική του μαλακού κεριού (ceramolle), όπου το σχέδιο χαράσσεται επάνω σε ένα στρώμα κεριού με το οποίο έχει επιχριστεί η μεταλλική πλάκα. Η χάραξη του κεριού, αποκαλύπτοντας το μέταλλο, επιτρέπει στο οξύ να το διαβρώσει στα σημεία όπου έχουν γίνει τα χαράγματα επάνω στο κερί. Στη δεύτερη ομάδα η μήτρα χαράσσεται με ειδικό εργαλείο κατευθείαν με το χέρι· η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει τις μεθόδους του καλεμιού, της pointe sèche, της μαύρης τεχνικής, που γίνεται με μηχανικό εργαλείο και είναι η μέθοδος από την οποία προήλθε η ακουατίντα. Το χαλκογραφικό πιεστήριο αποτελείται κατά κανόνα από δύο περιστρεφόμενους κυλίνδους, οι οποίοι με τη βοήθεια μιας οδοντωτής ρόδας μετακινούν και εξαναγκάζουν να περάσει ανάμεσά τους μια σανίδα από σκληρό ξύλο επάνω στην οποία είναι τοποθετημένη η μελανωμένη πλάκα και επάνω σε αυτή το χαρτί που θα τυπωθεί. Οι κύλινδροι είναι από ατσάλι εξαιρετικά λείο, αλλά παλαιότερα χρησιμοποιούσαν πιεστήρια και κυλίνδρους από ξύλο αχλαδιάς ή πυξαριού, που επέτρεπε εκτυπώσεις εξαιρετικά απαλές. Η ξυλογραφική χ. είναι ίσως η παλαιότερη γραφική μέθοδος· η καταγωγή της πρέπει να αναζητηθεί στην τεχνική που χρησιμοποιούσαν οι χαράκτες και οι χρυσοχόοι ή αργυροχόοι για να διακοσμούν τα έργα τους. Η μεταφορά του χαρακτικού από την πλάκα στο χαρτί έγινε πιθανότατα μόλις εμφανίστηκε η τέχνη της τυπογραφίας, γιατί από αυτή την εποχή χρονολογούνται παιγνιόχαρτα χαραγμένα από Γερμανούς τεχνίτες. Η χ. μέθοδος χρησιμοποιήθηκε νωρίς από καλλιτέχνες όπως ο Μάρτιν Σονγκάουερ και ο Άλμπρεχτ Ντίρερ που, ήδη το 1512, χαράζοντας το περίφημο Άγιο Ιερώνυμο, ανέβασε την τέχνη σε υψηλή στάθμη. Η οξειδογραφία έφτασε στην αποκορύφωσή της με τον Ρέμπραντ τον 17o αι., ενώ την ίδια ακριβώς εποχή ο Χέρκουλες Σέγκερς χρησιμοποίησε την ακουατίντα για τις πρώτες, εξαιρετικά πρωτότυπες, έγχρωμες στάμπες. Η ακουατίντα, που σημείωσε ιδιαίτερη ανάπτυξη στις χώρες της βόρειας Ευρώπης, έγινε αργότερα ένα από τα χαρακτηριστικά εκφραστικά μέσα του Γκόγια. Οι διάφορες τεχνικές δίνουν στα χαρακτικά έργα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που διακρίνονται εύκολα από τους ειδικούς. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι καλλιτέχνες επεξεργάζονται την ίδια πλάκα με διάφορες μεθόδους, επιτυγχάνοντας εκπληκτικά αποτελέσματα. Η χ. περνά πολύ συχνά από διάφορα σχέδια, κατά τα οποία ο καλλιτέχνης συνηθίζει να μελανώνει την πλάκα για να τραβήξει ένα δοκιμαστικό αντίτυπο. Τα δοκιμαστικά αυτά αντίτυπα κάποτε έχουν για τους μελετητές και τους συλλέκτες αξία πολύ μεγαλύτερη από το οριστικό έργο. Τα χαρακτικά που αναζητούν περισσότερο οι συλλέκτες είναι συνήθως τα πρώτα τραβήγματα που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη δροσερότητα, γιατί το μέταλλο της πλάκας δεν έχει ακόμα υποστεί τη φθορά του πιεστηρίου. Ο συνολικός επίσης αριθμός των αντιτύπων που αριθμούνται και υπογράφονται από τον καλλιτέχνη, επηρεάζει την τιμή της αγοράς· η τιμή αυτή είναι αντιστρόφως ανάλογη προς τον αριθμό των τραβηγμάτων και είναι ακόμα μεγαλύτερη αν η πλάκα καταστράφηκε μετά τα ορισμένα τραβήγματα ή χαρίστηκε σε μουσείο. Λινόλεουμ του Μεξικανού Χεσούς Eσκοβέδο. Ακουαφόρτε του Τζαμπατίστα Τιέπολο. Έγχρωμη ξυλογραφία του Νορβηγού Έντβαρντ Μουν.

* * *

η, Ν

βλ. χαρακτικός.